Odpowiedzialność za nieprzestrzeganie sankcji

Wielkimi krokami zbliża się termin na implementację przez polski rząd do regulacji krajowych Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1226 z dnia 24 kwietnia 2024 r.  w sprawie określenia przestępstw związanych z naruszeniem unijnych środków ograniczających i sankcji za takie naruszenia oraz zmiany dyrektywy (UE) 2018/1673, która weszła w życie 19 maja 2024 r. Państwa członkowskie mają obowiązek wdrożenia jej w życie w terminie do dnia 20 maja 2025 r.

W związku z tym, że  Polska nie ujęła wytycznych ww. dyrektywy w znowelizowanej ustawie o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego (dalej: polska ustawa sankcyjna), która weszła w życie 26 lutego 2025 r., tym samym możemy spodziewać się, iż w najbliższym czasie może ona ulec ponownemu zaktualizowaniu, tworząc tzw. dużą kompleksową ustawę sankcyjną, która będzie zawierała wszystkie krajowe regulacje w tematyce sankcyjnej, w tym m.in. przepisy karne dotyczące naruszeń unijnych środków ograniczających, jak również umożliwi uniknięcie powstania ewentualnych luk w systemie sankcyjnym wraz z przyjmowaniem nowych tzw. pakietów środków ograniczających UE.

Cel dyrektywy 2024/1226

Dyrektywa ma zapewnić skuteczne stosowanie unijnych środków ograniczających poprzez ujednolicenie przepisów dotyczących przestępstw związanych z naruszaniem unijnych środków ograniczających (dalej: sankcji) oraz poprzez zapewnienie skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających kar za takie naruszenia w całej Unii Europejskiej. Koniecznym jest, aby sankcje karne i pozakarne dotyczyły również sytuacji obchodzenia unijnych środków ograniczających.

Państwa członkowie powinny zapewnić, aby naruszenie unijnych środków ograniczających stanowiły przestępstwo w przypadku, gdy są one umyślne i naruszają zakaz lub obowiązek stanowiący unijny środek ograniczający lub zakaz lub obowiązek określony w przepisach krajowych wdrażających unijny środek ograniczający, w przypadku gdy wymagane jest wdrożenie tego środka ograniczającego na poziomie krajowym. Niektóre czyny powinny stanowić przestępstwo również wtedy, gdy zostały popełnione wskutek rażącego niedbalstwa, czyli w przypadkach skrajnej lekkomyślności i zaniedbania oczywistych obowiązków.

Katalog przestępstw

Czynami stanowiącymi przestępstwo, w przypadku, gdy popełniono je umyślnie i z naruszeniem sankcji zarówno unijnych jak i krajowych jest:

• Bezpośrednie lub pośrednie udostępnienie środków finansowych lub zasobów gospodarczych osobom, podmiotom lub organom lub na ich rzecz, które są objęte sankcjami;
• Niedokonanie zamrożenia środków finansowych lub zasobów gospodarczych należących do osób, podmiotów lub organów, będących ich własnością, w ich posiadaniu lub pod ich kontrolą, które są objęte sankcjami;
• Umożliwienie osobom fizycznym objętym sankcjami wjazdu na terytorium państwa członkowskiego lub tranzytu przez to terytorium z naruszeniem zakazu stanowiącego unijny środek ograniczający;
• Realizacja lub kontynuacja transakcji z państwem trzecim, ich organami lub podmiotami i organami będącymi własnością lub kontrolowanymi przez państwo trzecie, w tym zawieranie lub dalsze wykonywanie umów w sprawie zamówienia publicznego lub koncesji w przypadku, gdy zakaz lub ograniczenie takiego czynu stanowi unijny środek ograniczający;
• Obrót towarami, tj. przewóz, wywóz, sprzedaż, nabywanie, przekazywanie, tranzyt lub transport, w tym świadczenie usług pośrednictwa pomocy technicznej lub innych usług związanych z tymi towarami, które są objęte sankcjami;
• Świadczenie usług finansowych lub prowadzenie działalności finansowej w przypadku, gdy są one objęte sankcjami, jak również świadczenie innych usług niż finansowe;
• Obchodzenie unijnych środków ograniczających poprzez wykorzystywanie, przekazywanie, zbywanie środków finansowych lub zasobów gospodarczych przez osoby, podmioty i organy objęte sankcjami, dokonywane w celu ukrywania tych środków i zasobów, które mają zostać zamrożone; poprzez dezinformację o prawdziwych właścicielach lub beneficjentach rzeczywistych tych środków i zasobów; poprzez niewywiązanie się z obowiązku sprawozdawczości w zakresie środków finansowych lub zasobów gospodarczych należących do nich, będących ich własnością lub w posiadaniu środków finansowych lub zasobów gospodarczych; poprzez niedopełnienie obowiązku poinformowania właściwych organów o zamrożonych środkach finansowych lub zasobach gospodarczych;
• Naruszenie lub niespełnienie warunków określonych w udzielanych przez właściwe organy zezwoleniach na prowadzenie rodzajów działalności, które naruszają sankcje.

Przestępstwem będzie również przekroczenie progu 10 000 EUR poprzez serię czynów wymienionych powyżej, które są powiązane i tego samego rodzaju, w przypadku gdy czyny te zostały popełnione przez tego samego sprawcę.

Natomiast czynem stanowiącym przestępstwo w przypadku, gdy popełniono je w wyniku rażącego niedbalstwa jest tiret piąty powyżej w stosunku do produktów wymienionych we wspólnym wykazie uzbrojenia UE lub w stosunku do produktów podwójnego zastosowania.

Odstępstwa od katalogu przestępstw

W dyrektywnie w art. 3 ust. 2 określono czyny, które państwa członkowskie mogą postanowić, iż nie są one przestępstwami. W szczególnych przypadkach, kiedy czyn stanowiący przestępstwo obejmuje środki finansowe lub zasoby gospodarcze o wartości mniejszej niż 10 000 EUR lub kiedy czyn obejmuje towary, usługi, transakcje lub działalność o wartości poniżej 10 000 EUR. Nie popełnieniem przestępstwa może być również świadczenie pomocy humanitarnej dla osób w potrzebie lub działań zaspakajających podstawowe potrzeby ludzkie.

Kary za naruszenie sankcji

Państwa członkowskie zapewniają, aby przestępstwa wymienione wyżej podlegały skutecznym, proporcjonalnym i odstraszającym karom. Kary przewidziano dla osób fizycznych, podmiotów (w tym reprezentantów firmy i beneficjentów rzeczywistych) oraz dla osób i podmiotów, które dopuszczają się podżegania do popełnienia przestępstwa oraz pomagają w ich popełnieniu.

W zależności od rodzaju i wartości popełnionego czynu stanowiącego przestępstwo, o których mowa powyżej, państwa członkowskie mają obowiązek wymierzenia kary pozbawienia wolności wynoszącej od co najmniej roku do co najmniej pięciu lat. Karze polega również osoba, podmiot, który przekroczony próg 100 000 EUR poprzez serię czynów określonych w dyrektywnie, a które są powiązane i które są tego samego rodzaju, w przypadku gdy czyny te zostały popełnione przez tego samego sprawcę.

Państwa członkowie muszą podjąć również niezbędne środki w celu zapewnienia, aby osoby fizyczne, które popełniły przestępstwa, mogły podlegać dodatkowym sankcjom lub środkom karnym lub pozakarnym, tj.: grzywny, cofnięcie zezwoleń na prowadzenie działalności, pozbawienie prawa do zajmowania w podmiocie pozycji kierowniczej, czasowy zakaz ubiegania się o urząd publiczny czy publikacja całości lub części orzeczenia sądowego; a wobec podmiotów: pozbawienie praw do korzystania ze świadczeń publicznych, zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, cofnięcie zezwoleń czy likwidacja sądowa. Osoby prawne będą również pociągnięte do odpowiedzialności w szczególnych przypadkach i tym samym będą podlegały grzywnom karnym lub pozakarnym. Grzywny mogą wynieść nawet do 40 000 000 EUR.

Sygnaliści

Państwa członkowskie podejmują niezbędne działania w celu zapewnienia, aby dyrektywa (UE) 2019/1937 (dalej: dyrektywa w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii, potocznie „sygnaliści”) miała zastosowanie do zgłoszenia naruszeń unijnych środków ograniczających, o których mowa w dyrektywnie 2024/1226.