Aktualności
24 kwietnia 2024 r. Parlament Europejski i Rada przyjęły Dyrektywę (UE) 2024/1226, która ustanawia wspólne standardy karania za naruszenia unijnych środków ograniczających (sankcji). To odpowiedź na potrzebę skuteczniejszego egzekwowania sankcji w całej UE – zwłaszcza w kontekście geopolitycznych napięć i wojny w Ukrainie.
W odpowiedzi na nowe wymogi UE, Polska przygotowuje projekt ustawy wdrażającej dyrektywę – oznaczony w wykazie RCL jako UC92. Projekt przewiduje m.in.:
Ustawa o środkach ograniczających ma stanowić swoistą „konstytucję sankcyjną” zawierającą ramowe uregulowania prawne, do których mogą się odnosić zarówno organy administracji publicznej, jak i podmioty prywatne. W szczególności określa ona zasady odpowiedzialności za naruszenie zakazów, ograniczeń i niedopełnienie obowiązków wynikających ze środków ograniczających.
Zakres kompetencji organów właściwych
Jednym z kluczowych elementów ustawy o środkach ograniczających jest precyzyjne określenie kompetencji organów administracji publicznej odpowiedzialnych za wdrażanie, kontrolę oraz egzekwowanie sankcji. W ustawie wskazano, które instytucje są właściwe do realizacji poszczególnych zadań, takich jak:
Wśród 16 organów wymienionych w ustawie znajdują się m.in. Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Ministerstwo Gospodarki, Szef Krajowej Administracji Skarbowej, Generalny Inspektor Informacji Finansowej, a także Prezes Urzędu Zamówień Publicznych i Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Każdy z tych podmiotów otrzymał jasno określony zakres obowiązków, co ma zapewnić skuteczne i spójne stosowanie środków ograniczających w Polsce.
Szefowi Krajowej Administracji Skarbowej (KAS) przypisano odpowiedzialność również za wydawanie decyzji w sprawie wpisu na polską listę sankcyjną oraz prowadzenie polskiej listy sankcyjnej. Dotychczas te obowiązki spoczywały na Ministrze Spraw Wewnętrznych.
Ponadto przy MSZ powołano specjalny zespół koordynujący działania administracji w zakresie sankcji, analizujący ich skuteczność i zgodność z prawem międzynarodowym- Zespół ds. Środków Ograniczających. Organy krajowe będą zobowiązane do przekazywania informacji do sekretariatu Zespołu ds. Środków Ograniczających w przypadku stwierdzenia możliwości naruszenia zakazów lub ograniczeń, a także do dokonywania analiz i ocen rozwiązań prawnych oraz przedstawiania opinii o potrzebie dokonania zmian przepisów prawa w zakresie dotyczącym środków ograniczających.
Nowa lista sankcyjna
W wyniku wejścia w życie nowej ustawy o środkach ograniczających, w Polsce funkcjonować będą dwie listy sankcyjne prowadzone przez Szefa Krajowej Administracji Skarbowej – jedna na podstawie ustawy z 2022 r. dotyczącej agresji na Ukrainę, druga w ramach nowej ustawy z 2025 r. obejmująca szerszy katalog zagrożeń. Choć formalnie są to odrębne rejestry, ich prowadzenie przez ten sam organ może w praktyce prowadzić do ich technicznej integracji.
Wyłączenia spod działania ustawy
W art. 1 ust. 3 pkt 2 ustawy, ustawodawca przewidział istotne ograniczenie zakresu jej stosowania. Przepis ten stanowi, że ustawy nie stosuje się do osób i podmiotów dysponującymi środkami finansowymi, funduszami oraz zasobami gospodarczymi w rozumieniu rozporządzenia 765/2006 lub 269/2014, o których mowa art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 13 kwietnia 2022 r. o przeciwdziałaniu wspieraniu agresji na Ukrainę, jak również w sprawach związanych ze szczególnymi środkami ograniczającymi, o których mowa w art. 117 ust. 2 ustawy AML stosowanych wobec osób i podmiotów wskazanych na liście, o której mowa w art. 120 ust. 1 ustawy AML.
Oznacza to, że nowa ustawa nie powiela regulacji już obowiązujących w ramach tzw. „ustawy sankcyjnej” z 2022 r., lecz funkcjonuje obok niej, jako uzupełnienie systemu sankcyjnego. Wyjątek ten ma na celu zapewnienie spójności i przejrzystości przepisów, a także uniknięcie sytuacji, w której te same osoby lub podmioty byłyby równolegle objęte różnymi reżimami prawnymi.
Zastrzeżenie „chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej” pozostawia jednak możliwość zastosowania nowej ustawy również wobec tych podmiotów – jeśli tak przewidzą inne akty prawne.
Krajowe środki ograniczające
Do krajowych środków ograniczających, które są uzupełnieniem środków ograniczających UE i ONZ prócz tych, które zostały wymienione już w polskiej ustawie sankcyjnej z 2022 r., tj. zamrożenie środków finansowych, nieudostępnianie środków finansowych, wpis do wykazu cudzoziemców i wykluczenie z postępowania zamówienia publicznego, dodano środki o charakterze gospodarczym, o których mowa w art. 5 ustawy o środkach ograniczających. Zatem Rada Ministrów może określić listę państw, z którymi czasowo zakazana jest lub ograniczona współpraca, mając na względzie bezpieczeństwo narodowe i umożliwiać szybką reakcję wobec niestabilnej międzynarodowej sytuacji geopolitycznej.
Ochrona pracowników firm objętych sankcjami
W przypadku zastosowania krajowego środka ograniczającego w postaci zamrożenia i nieudostępniania środków finansowych, wobec podmiotu może zostać ustanowiony tymczasowy zarząd przymusowy i w związku z tym, przepis art. 11 tej ustawy umożliwia wypłatę świadczeń z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych dla pracowników firm.
Kluczowe założenia:
Marszałek województwa rozpatruje wnioski i współpracuje z KAS oraz ZUS.
Kontrola przestrzegania środków ograniczających
Przepis art. 16 ustawy o środkach ograniczających określa, które organy są odpowiedzialne za kontrolę przestrzegania sankcji w ramach swoich kompetencji nadzorczych. Są to:
Celem jest zapewnienie, że środki ograniczające są skutecznie egzekwowane i nie są obchodzone.
Katalog przestępstw i kary za naruszenie sankcji
Ustawa przewiduje:
Sprawy rozpatruje sąd okręgowy.
Naruszenie krajowych środków ograniczających nie jest objęte sankcjami karnymi przewidzianymi w projektowanym rozdziale 7 ustawy o środkach ograniczających. Przepisy karne mają zastosowanie wobec naruszeń środków ograniczających UE i ONZ.
W odniesieniu do kar pieniężnych przewidziano jednocześnie w art. 29, że w szczególnie uzasadnionym przypadku, gdy waga naruszenia krajowych środków ograniczających jest znikoma, naczelnik urzędu celno––skarbowego lub Prezes Urzędu Zamówień Publicznych, mogą, w drodze decyzji, odstąpić od nałożenia kary.
Sygnaliści
Art. 46 tej ustawy wprowadza zmianę w ustawie z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów (Dz.U. poz. 928) poprzez dodanie odesłania do art. 1 ustawy z dnia 13 kwietnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego oraz do projektowanej ustawy (naruszenia środków, o których mowa w art. 1 ust. 1 pkt 1 lit a). Powyższe rozwiązanie dodaje do katalogu naruszeń prawa objętego zakresem regulacji ustawy o ochronie sygnalistów, implementującej dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Jest ono konsekwencją brzemienia art. 14 dyrektywy 2024/1226, który zobowiązuje państwa członkowskie do podjęcia niezbędnych środki w celu zapewnienia, aby dyrektywa (UE) 2019/1937 miała zastosowanie do zgłaszania naruszeń unijnych środków ograniczających, o których mowa w art. 3 i 4 dyrektywy 2024/1226, oraz do ochrony osób zgłaszających takie naruszenia.
Zmiany w innych aktach prawnych
W związku z planowanym wejściem w życie ustawy o środkach ograniczających, zostanie zmodyfikowanych szereg innych ustaw, aby zapewnić spójność systemu prawnego oraz skuteczność stosowania sankcji. Zmiany te dotyczą m.in.:
Zmiany te mają charakter dostosowujący i uzupełniający, a ich celem jest zapewnienie skutecznego wdrażania środków ograniczających w różnych obszarach prawa.
Źródło:
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2024/1226
Projekt ustawy o środkach ograniczających (UC92)
